intage industr
door JaapJan Berg
Op een foto die fotograaf Luuk Kramer in opdracht van Marcel Lok_Architect (ML_A) maakte van een energie-neutraal woon- en werkgebouw in Buiksloterham in Amsterdam Noord zijn een aantal opmerkelijke details waar te nemen. In de eerste plaats valt op dat de foto niet alleen het gebouw in kwestie vastlegt, maar ook aandacht schenkt aan de directe omgeving. Dat is opmerkelijk in de context van de doorsnee architectuurfotografie waar doorgaans het nieuwe, (nog net niet) opgeleverde gebouw wordt vastgelegd – vaak met technisch weer. Hier is het de fotograaf én architect Marcel Lok, die de foto selecteerde voor zijn projectoverzicht, vooral te doen om het aangeven van de betekenisrijke relatie tussen ontwerp en omgeving. Een bepaald detail van die gefotografeerde context springt daarbij in het oog: een reclameslogan die in de voorgrond op een naastgelegen, bestaand gebouw is aangebracht. Het betreft een wat verouderde en sleetse reclame-uiting. Het achterste deel van het spandoek is namelijk in- en afgescheurd en de eerste letters van de tekst verdwijnen bovendien achter een boom die nog wat verder op de voorgrond staat. Door deze condities is slechts een deel van de tekst leesbaar: ‘intage industr’.
Hoewel het verband tussen dit detail en het naastliggende gebouw Docklands van de hand van ML_A op louter toeval berust, is er toch een interessante aanwijzing in te vinden. Die gaat schuil in de betekenis die aan beide onvolledige woorden toe te schrijven is. Beide verzinwoorden, die feitelijk betekenisloos zijn, bieden namelijk een onverwachte ingang tot de werkwijze van architect en bureau. Om te beginnen met ‘intage’ waar overduidelijk de beginletter ‘v’ is weggevallen. Vintage, gelezen als traditie, heeft duidelijke raakvlakken met de ontwerpattitude van Marcel Lok. Het werk getuigt namelijk op verschillende manieren van een fascinatie met traditie. Die uit zich nog het duidelijkst in de wijze waarop de architectuur van het bureau recht wil doen aan de gelaagde condities en geschiedenis van een specifieke plek. Maar ook het algemene streven naar een verfijnde en hoogwaardige detaillering zijn hier veelbetekenend. De bedoelde relatie met geschiedenis en traditie, met ‘dat-wat-er-al-is’, vervalt nergens in goedkope gemak- of behaagzucht. ML_A ontwerpt immers bepaald geen zoveelste neostijl waarbij naar hartenlust wordt gekopieerd en verwezen naar traditionele elementen. Bij het bureau ligt die relatie iets nauwkeuriger, vooral omdat ze selectiever is. De ontwerpen zijn vaak afgeleid van een onderzoek en een daaruit volgend begrip van de context. Het gaat steeds om delen van een traditie, bouwkundig of stedelijk, die met zorg ingepast, gespiegeld of geherinterpreteerd worden in de nieuw ontworpen gebouwen en ensembles.
Een verdere onderbouwing voor deze ziens- en werkwijze zijn op meerdere vlakken in de output van het bureau terug te vinden. Een duidelijk voorbeeld is de bijdrage van Marcel Lok aan de onderzoek- en publicatie-serie ‘Local Heroes’, een initiatief van Office Winhov. In zijn artikel over Arthur Staal haalt hij een fascinatie als opgroeiende jongen aan. Nog niet gehinderd door enige architectuurhistorische kennis was hij als kind al een groot bewonderaar van veel Amsterdamse bouwwerken van de hand van grootmeesters als Zanstra, Ingwersen en Staal. Daar ligt de kiem voor zijn overtuiging dat de stad een dynamische en verder te activeren ruimte is waar ‘oude’ en ‘nieuwe’ gebouwen zich gelijkwaardig manifesteren en gezamenlijk de kwaliteit van de stedelijke ruimte kleuren.
Marcel Lok gelooft sindsdien in een dialoog mét en ín de stad. Eén die zich niet blindstaart op behoud of ‘angst’ voor het verlies van kostbare historie – niet op vintage. De focus ligt daarentegen veel meer op het actief en kritisch bekijken van de verhoudingen tussen oud en nieuw, tussen historisch en contemporain. Deze dialoog manifesteert zich in veel onderdelen van zijn werk. Deze houding is bijvoorbeeld ook zichtbaar in de kritische wijze waarop Marcel Lok betrokken is bij de ontwikkeling van de gebouwde omgeving in Amsterdam als lid van Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Zo draagt hij bij aan het zo zorgvuldig mogelijk combineren van traditie en nieuw ontwerp.
Marcel Lok en zijn team passen met deze benadering dus op verschillende manieren een aangepaste variant van de omgang met traditie en historische context toe. Omdat het bureau daarbij steeds selectief te werk gaat is die omgang bovendien op een prettige manier onvoorspelbaar. Elementen of details worden vaak bewust weggelaten wanneer het doel, het bereiken van ruimtelijke kwaliteit, daar in hun ogen om vraagt. Het woord ‘intage’ verbeeldt en dekt de lading van die selectieve omgang met traditie en historie wonderwel. ‘Intage’ in de handen van Marcel Lok leidt tot zorgvuldige, contextuele architectuur met een scherpe maar ook grillige reflectie op de historie van een plek. Een stijl die niet eendimensionaal, maar gelaagd, selectief en duidelijk interpretatief is.
Het tweede woord op het gebouw in Buiksloterham is ‘industr’. Op het nog ongeschonden spandoek stond hier waarschijnlijk industrie, industry of industrieel. Wederom is hier een relatie met het werk en de werkwijze van Marcel Lok te vinden. Nu betreft het de gedeeltelijke verwijzing naar de hoogwaardige en moderne technische afwerking van veel van de ontworpen gebouwen. Een technische hoogstaande kwaliteit die echter afwijkt van gestandaardiseerde productie of herhaling. Termen waar het oorspronkelijke woord ‘industrie’ meestal mee geassocieerd wordt. In de context van ML_A vindt hier, net als bij ‘intage’, een aanpassing op de geëigende schrijfwijze en betekenis plaats. ‘Industr’ bij ML_A blijft nadrukkelijk weg van productie van een industriële omvang en een mate van herhaling. Het bureau huldigt juist het credo van een beperkte productie. Een beperking die niet zozeer voortkomt uit bescheidenheid of capaciteitsproblemen. Het gaat Marcel Lok nadrukkelijk om een waarborging van zorgvuldigheid en precisie dóór de beperking. Een methode waardoor de zorgvuldigheid en exactheid van elk afgeleverd product benadrukt wordt. Maatwerk is een andere manier om dit uit te drukken. ‘Industr’ staat hier dus voor het tegenovergestelde van seriematige veelvoud. Het benadrukt veel meer de wens om een hoogwaardig en gepast product te vervaardigen. Voor Marcel Lok is die zorgvuldigheid en nauwgezetheid ook de enige manier waarop het bureau wil en kan werken. Het is een ambitie die, te midden van de vaak oververhitte en hectische bouwwereld, alleen bereikt kan worden met volledige toewijding. Dit alles leidt tot een bescheiden personele omvang van het bureau waar, bij voorkeur, achtereenvolgens en niet gelijktijdig aan projecten wordt gewerkt. De gelijkenis met een atelier of een studiolo, dat populair was ten tijde van de Italiaanse Renaissance, dringt zich op. ML_A zet in op en koestert het werken aan architectuur als een zorgvuldig en nauwgezet studeren over én ontwerpen aan.
Een goed voorbeeld waartoe deze manier van werken kan leiden is het project Spaarndammerhart. Hier heeft ML_A samen met KorthTielens, én met kunstenaar Martijn Sandberg en DS Landschapsarchitecten, in het bestaande stedenbouwkundige ensemble van de Spaarndammerbuurt een waardevol project toegevoegd. Geïnspireerd en niet geïntimideerd door een aantal wereldberoemde voorbeelden van Amsterdamse School architectuur in deze buurt is het de architecten gelukt om aan de bestaande architectonische rijkdom een (tenminste) gelijkwaardige én geactualiseerde stijlinterpretatie toe te voegen. Het project toont overduidelijk een compilatie van zorgvuldige, weloverwogen keuzes die gecombineerd zijn met vakmanschap. Die aanpak resulteert niet in een klakkeloze kopie van de Amsterdamse School, maar in eigenzinnige en soms vindingrijke (her-)interpretaties van die stijl. In dit project komen de verzinwoorden ‘intage’ en ’industr’ als een zorgvuldige herinterpretatie en hoogwaardig vakmanschap dus bij uitstek tot hun recht.
De term ‘intage industr’ als betekenisgever voor het werk en de werkwijze van Marcel Lok en zijn team is zo op verschillende manieren treffend. Het bureau verhoudt zich op een zorgvuldige wijze tot de context en bouwtraditie door een gelimiteerde en hoogwaardige productie na te streven. Aanwijzingen daarvoor zijn op meerdere vlakken waarneembaar en zullen zich, op een geleidelijke wijze, ook in het toekomstige werk van ML_A zeker blijven manifesteren.
[Bergplaats, november 2021]